ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Η Υπηρεσία Ψυχικής Υγείας για ηλικιωμένους που κατοικούν σε απομακρυσμένες περιοχές ή δεν έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες Ψυχικής υγείας Hellenic Remote Mental Health Services for old age (He. R. Me. S) είναι η Ψηφιακή πλατφόρμα του προγράμματος Ολοκληρωμένης παρέμβασης Ψυχογηριατρικής Υποστήριξης (Ο.Π.Ψ.Υ.).
Η Ψηφιακή πλατφόρμα προσφέρει φιλικές, προς τους ωφελούμενους και τους λειτουργούς ΠΦΥ καινοτόμες τηλειατρικές υπηρεσίες (τηλεκπαίδευσης, τηλεδιάσκεψης, τηλεσυμβουλευτικής) οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν πιλότο για την ευρύτερη γεωγραφική κάλυψη αναγκών των ηλικιωμένων με προβλήματα ψυχικής υγείας και θα επιτρέψουν τις εξατομικευμένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις.
Η Ο.Π.Ψ.Υ. συμβάλλει στην πρόληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων έχει αναπτύξει το Σύστημα Επιτήρησης Παραγόντων Κινδύνου Ψυχικής Υγείας ηλικιωμένων (κατά τα πρότυπα του Behavioral Risk factors Surveillance System). To σύστημα περιλαμβάνει ψηφιακή πλατφόρμα με σκοπό να ανιχνεύσει και να καταγράψει συμπεριφορές, συναισθήματα, συννοσυρότητες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων για την ανάπτυξη προληπτικών υπηρεσιών και αποτελεσματικών ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιοχές. Η επιστημονική ομάδα της Ο.Π.Ψ.Υ. ανέπτυξε ένα τυποποιημένο βασικό ερωτηματολόγιο για τις μονάδες ΠΦΥ που περιλαμβάνει σταθερές βασικές ερωτήσεις έτσι ώστε να αναζητήσει τα «ψυχογηριατρικά ίχνη» δηλαδή τα σημεία ή τις καταστάσεις που συνιστούν κώδωνες κινδύνου για την κατάσταση της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων. Η έγκαιρη αναγνώριση τους μπορεί να αποκαλύψει κατάθλιψη, ευπάθεια, άνοια και να οδηγήσει τόσο στην κατάλληλη παρέμβαση με την επιλογή της εξατομικευμένης και πλέον αποτελεσματικής υγειονομικής και κοινωνικής φροντίδας, όσο και να αποδώσει ένα «χάρτη» των προβλημάτων ψυχικής υγείας ανά γεωγραφική περιφέρεια παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για την ψυχική υγεία στην κοινότητα.
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Η δημογραφική γήρανση
Η δημογραφική γήρανση είναι μία από τις σημαντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα και ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, όπου η ταχύτητα της γήρανσης έχει αυξητικούς ρυθμούς. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2000, το 15% του ευρωπαϊκού πληθυσμού ήταν ηλικίας 65 ετών και άνω, και σχεδόν το 7% ήταν 75 ετών και άνω – και, έως το 2030, τα ποσοστά αυτά θα αυξηθούν σε 24% και 12%, αντίστοιχα. Αυτό σημαίνει ότι μέσα σε 15 χρόνια 1 στους 4 ανθρώπους στην ΕΕ θα είναι 65 ετών και άνω και 1 στους 8 θα είναι άνω των 75 ετών!
Οι οργανώσεις ψυχικής υγείας προειδοποιούν
Η επίδραση αυτής της αυξητικής τάσης της γήρανσης στην υγειονομική περίθαλψη θα ενισχυθεί από μια δυσανάλογη αύξηση της συχνότητας των ψυχικών παθήσεων (mental disorders) της τρίτης ηλικίας όπως είναι η άνοια, η γηριατρική κατάθλιψη, το ντελίριο, και άλλα ψυχογηριατρικά σύνδρομα. Στην Ελλάδα ο επιπολασμός της άνοιας κυμαίνεται περίπου στο 5% και αυξάνεται σε 22% σε άτομα άνω των 80 ετών, της κατάθλιψης 17%, και για τα άλλα γηριατρικά σύνδρομα όπως η ψύχωση στην Τρίτη ηλικία είναι 2%.
Ηλικιωμένοι, δημόσια ψυχική υγεία, προσβασιμότητα σε υπηρεσίες
Διεθνώς, η ψυχική υγεία των ηλικιωμένων αναγνωρίζεται, πλέον, ως σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με αναφορές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα προβλήματα ψυχικής υγείας στους ηλικιωμένους αυξάνουν την θνητότητα και επιβαρύνουν τις υπηρεσίες υγείας και τις οικογένειες περισσότερο απ’ ότι η στηθάγχη και ο σακχαρώδης διαβήτης.
Στην Ελλάδα ο μη αστικός πληθυσμός στην απογραφή του 2019 ήταν 21%. Η μικρή διαθεσιμότητα λειτουργών ψυχικής υγείας και εξειδικευμένων λειτουργών ψυχικής υγείας για άτομα της 3ης ηλικίας στις περιοχές που προσδιορίζονται ως μη αστικές και απομακρυσμένες έχει ως αποτέλεσμα, διεθνώς, την περιθωριοποίηση των ασθενών αλλά και την αρνητική έκβαση των προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Συνεπώς, οι ηλικιωμένοι με ψυχικές διαταραχές δικαιούνται να έχουν τη φροντίδα και τη θεραπεία που τους αρμόζει και η οποία παρέχεται από επαγγελματίες υγείας εξειδικευμένους σε αυτόν τον τομέα, λαμβάνοντας υπόψη ότι το «γήρας έχει τις ηλικίες του» και συνεπώς διαφορετικές ανάγκες.
Η ΛΟΓΙΚΗ
Για την ασφαλή και αποτελεσματική επίτευξη/επίλυση του παραπάνω κρίσιμου προβλήματος στόχου είναι η εφαρμογή στη καθ’ ημέρα κλινική πράξη ειδικά σχεδιασμένων / προσαρμοζόμενων προγραμμάτων διαχείρισης χρόνιων νόσων με ολιστική και συντονισμένη προσέγγιση.
Υπεύθυνος φορέας υλοποίησης
Α Ψυχιατρική Κλινική, Μονάδα Ψυχογηριατρικής , Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η ολοκληρωμένη παρέμβαση ψυχογηριατρικής υποστήριξης (ΟΠΨΥ) περιλαμβάνει δράσεις στην ΠΦΥ μη αστικών απομακρυσμένων περιοχών με ιδιαίτερα προβλήματα πρόσβασης των ηλικιωμένων σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας που μπορεί να οδηγήσουν και σε κοινωνικό αποκλεισμό.
Η ΟΠΨΥ στοχεύει στην εφαρμογή καινοτόμων προτύπων φροντίδας για ηλικιωμένους με προβλήματα ψυχικής υγείας με την αξιοποίηση και εξατομικευμένη χρήση φιλικών τεχνολογιών προς τους ηλικιωμένους έτσι ώστε να διασφαλίσει τόσο την θεραπευτική όσο και την προληπτική διάσταση της παρέμβασης και την παροχή υπηρεσιών βασιζόμενων στη συνεργατική δράση της ΠΦΥ και πανεπιστημιακών ιατρείων ψυχογηριατρικής στην κοινότητα του ωφελούμενου.
Το παρόν πρόγραμμα θα συμπληρώνει το κενό στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων σε απομακρυσμένες περιοχές και θα προάγει την ανεξάρτητη και αξιοπρεπή διαβίωση, το αίσθημα ασφάλειας και την παραμονή των ασθενών στην κοινότητα.
Βελτίωση της ψυχικής Υγείας του πληθυσμού των ηλικιωμένων , εντοπισμός του πληθυσμού των ηλικιωμένων με προβλήματα ψυχικής υγείας που έχει ανάγκη υγειονομικών και ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών στις οποίες δεν έχει πρόσβαση, ενίσχυση της κατ’ οικον φροντίδας, ενίσχυση της εξατομικευμένης προσέγγισης, δημιουργία φιλικών κοινοτήτων προς τους ηλικιωμένους με προβλήματα ψυχικής υγείας, εκπαίδευση λειτουργών υγείας.
Η ψυχογηριατρική ομάδα που λειτουργεί με τις αρχές τόσο της Κοινοτικής Ψυχιατρικής, η οποία με την συνδυαστική χρήση διεπιστημονικών η-υπηρεσιών (διαδικτύου, τηλεϊατρικής) και κλασσικών υπηρεσιών θα καλύψει τις ανάγκες φροντίδας/ θεραπείας (care/cure) των ηλικιωμένων ατόμων με ψυχικές διαταραχές ώστε να διασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωσή τους στην κοινότητα, σε μη αστικές -απομακρυσμένες περιοχές.
ΟΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ
Ομάδας υποστήριξης του προγράμματος Ο.Π.Ψ.Υ.
Για πρώτη φορά στην χώρα μας αλλά και στην ΕΕ συμμετέχουν άτομα (ασθενείς και φροντιστές), κατά τα πρότυπα του “patient and public voice” (PPV), σε πρόγραμμα που λαμβάνει χώρα σε υφιστάμενη δομή ΠΦΥ. Ο σκοπός είναι να διασφαλίσει την κατάλληλη και αποτελεσματική χρήση των αποτελεσμάτων του προγράμματος, την συμμετοχή στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που είναι συμβατές με τις ανάγκες της κοινότητας και την βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών.
Η ιδέα για την σύσταση της προήλθε τόσο από την ενθαρρυντική και ενισχυτική στάση φροντιστών, μεμονομένων ατόμων και χρηστών του προγράμματος τηλεψυχογηριατρικής που λαμβάνει χώρα στην ν. Ανδρο από το 2012 όσο και από την συμμετοχή φροντιστών και ασθενών με άνοια στο πρόγραμμα Sense-Cog (https://www.sense-cog.eu) και βασίζεται στην προσέγγιση ότι τα προγράμματα που λειτουργούν σε συνεργασία με χρήστες υπηρεσιών και μέλη της κοινότητας συμβάλλουν στην ανάπτυξη καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών.
ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Μη φαρμακευτικές εξατομικευμένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις της ΟΠΨΥ για τον ασθενή και υποστήριξη των φροντιστών που βασίζονται στην ανθρωποκεντρική φροντίδα από την τριτοβάθμια φροντίδα υγείας ή/και από την ψυχογηριατρική ομάδα του ΚΥ. Πρόκειται για παρεμβάσεις βασισμένων σε ενδείξεις, με βάση τις κατά́ τόπους τρέχουσες ανάγκες της κοινότητας και με έμφαση στην πρώιμη διάγνωση, την έγκαιρη αντιμετώπιση με αξιοποίηση των κατευθυντήριων οδηγιών.
Γηριατρική Κατάθλιψη Συνεργασία με το Weill Cornell Institute of Geriatric Psychiatry (https://kiosseslab.weill.cornell.edu). Το πρόγραμμα θα υλοποιήσει ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για άτομα μέσης ηλικίας και ηλικιωμένους με συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη) τόσο κατ’οίκον όσο και στη πρωτοβάθμια περίθαλψη. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν θεραπεία επίλυσης προβλήματος Problem Solving Adaptation Therapy (PATH) Πρόκειται για ψυχοκοινωνική παρέμβαση εξειδικευμένη για ηλικιωμένους ασθενείς με κατάθλιψη, ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή/τους φροντιστές τους. Βασίζεται στην συνδυαστική χρήση αρχών της γνωσιακής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας και κυρίως της επίλυσης προβλήματος και της καινοτομίας της τεχνολογίας που επιτρέπει την εφαρμογή και την υλοποίηση της κάτ’οικόν
Άνοια (Νευροψυχιατρικά συμπτώματα στην άνοια) Συνεργασία με την Μονάδα Ψυχογηριατρικής της Α Ψυχιατρικής κλινικής ΕΚΠΑ. Το πρόγραμμα θα υλοποιήσει Ψυχοκοινωνική παρέμβαση εξειδικευμένη για ηλικιωμένους ασθενείς με νευροψυχιατρικά συμπτώματα στην άνοια. Η παρέμβαση 3Μ [mapping,managing,mοnitoring] είναι βιοψυχοκοινωνική προσέγγιση που περιλαμβάνει τρία στάδια Χαρτογράφηση (mapping): περιγραφή των ΝΨΣ, επιπτώσεις, πιθανοί εκλυτικοί παράγοντες. Διαχείριση (managing): ορισμός, ιεράρχηση με βάση την σοβαρότητα, προτεινόμενοι εξατομικευμένοι φαρμακευτικοί και μη φαρμακευτικοί χειρισμοί Παρακολούθηση [mοnitoring]: αξιολόγηση με την Κλίμακα Κλινικής Σφαιρικής Εντύπωσης (CGI) Ψυχικής και Νοητικής υγείας (βλ. https://www.actondementia.eu/).
Συντονιστής Έργου
ΕΚΠΑ - Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Ιατρείο Ψυχογηριατρικής
Συνεργαζόμενα Πανεπιστήμια
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Πανεπιστήμιο Πατρών
Κέντρα Υγείας
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
ΑΝΤΩΝΙΟΣ Μ. ΠΟΛΙΤΗΣ
Ο κος Αντώνιος Μ. Πολίτης είναι καθηγητής Ψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, έχει τη διεύθυνση της Ψυχογηριατρικής Μονάδας και είναι part-time faculty στο Τμήμα Νευροψυχιατρικής και Ψυχογηριατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, Βαλτιμόρη, Η.Π.Α.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ
Ο κ. Παναγιωτης Αλεξόπουλος σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Ειδικεύθηκε στη Ψυχιατρική και Ψυχοθεραπεία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία του Rostock και του Erlangen στη Γερμανία, καθώς και στο νοσοκομείο Klinikum rechts der Isar του Πολυτεχνείου του Μονάχου, στο οποίο και εργάστηκε ως αρχίατρος και διευθυντής του νευροβιολογικού εργαστηρίου της Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπευτικής Κλινικής.
ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΒΟΡΒΟΛΑΚΟΣ
O κ. Θεοφάνης Βορβολάκος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής–Ψυχογηριατρικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Το κλινικό του έργο ασκεί στην Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική και στις Δομές κοινωνικής Ψυχιατρικής του Τομέα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης και είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του Γηροψυχιατικού Ιατρείου του Νοσοκομείου τα τελευταία 7 χρόνια.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΙΟΣΣΕΣ
Ο Δημήτριος Κιοσσές, Ph.D. είναι καθηγητής Ψυχολογίας στην Κλινική Ψυχιατρική, Weill Cornell Medical College Η έρευνα του Δρ. Κιοσές επικεντρώνεται στην ανάπτυξη ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων για άτομα μέσης ηλικίας και ηλικιωμένους με κατάθλιψη, αυτοκτονικό ιδεασμό, χρόνιο πόνο, ήπια νοητική εξασθένηση.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΜΠΑΝΗΣ
Ο Κωνσταντίνος Τσιμπάνης εργάζεται ως Μηχανικός Πληροφορικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Κέντρο Λειτουργίας και Διαχείρισης Δικτύου – http://www.noc.uoa.gr) καθώς και στο Ακαδημαϊκό Διαδίκτυο (GUnet – https://www.gunet.gr), υπεύθυνος για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη υπηρεσιών ηλεκτρονικής μάθησης.
